به گزارش تحلیل ایران، خاندوزی وزیر اقتصاد اخیراً در گفت‌وگو با دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، رشد اقتصادی در سال 1402 را یکی از باکیفیت‌ترین رشدهای اقتصادی در طول چند سال گذشته خواند و با استناد به روند برخی شاخص‌های
کلان نظیر «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص»، «نرخ بیکاری»، «سرمایه‌گذاری خارجی» و «صادرات غیرنفتی» به تشریح ادلّه خود پرداخت.
در ادامه وب‌سایت فکت‌نامه در گزارشی مدعی شد که روند شاخص‌های مذکور با وجود بهبود در دولت سیزدهم، اما تفاوت چندانی با گذشته خود ندارند و عمده رشد اقتصادی در سال 1402 ماحصل رشد تولیدات بخش نفت و گاز بوده است.
در این گزارش با توجه به محورهای ارائه‌شده در وب‌سایت فکت‌نامه به وضعیت رشد اقتصادی در 30 ماه فعالیت دولت سیزدهم و مقایسه آن با گذشته نگاهی خواهیم انداخت.
* رشد اقتصاد فقط در بخش نفت بود؟
یکی از مهم‌ترین استنادات منتقدین دولت سیزدهم به روند رشد اقتصادی در دو سال و نیم گذشته، ارتباط دادن رشد حاصل‌شده به بخش نفت و به‌تبع آن بی‌کیفیت خواندن این رشد است، البته اعتراف به اینکه دولت سیزدهم توانسته است در شرایط برقرار ماندن تحریم‌ها، تولید
نفت (و صادرات آن) را به شرایط پیش از تحریم‌ها برگرداند، خود به‌نوعی تمجید از فعالیت‌های دولت سیزدهم است، اما مروری بر گزارش‌های مرکز آمار و بانک مرکزی نشان از این دارد که اتفاقاً سایر بخش‌های اقتصادی نیز مشابه بخش نفت و گاز رشد داشته‌اند.
نمای کلی رشد اقتصادی در دولت سیزدهم به‌روایت مرکز آمار و بانک مرکزی عبارت‌اند از:
الف) بر اساس گزارش مرکز آمار:
محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار و ثابت سال 1390، با رشد 12.6درصدی (متوسط سالانه 6.1 درصد) از 3848 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1400 (در ابتدای دولت سیزدهم) به 4334 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1402 افزایش یافت. این شاخص در دوره
چهارساله دولت دوازدهم در مجموع منفی 1.3 درصد رشد داشته است.
همچنین محصول ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت بازار و ثابت سال 1390، با رشد 10.4درصدی (متوسط سالانه 5.1 درصد) از 3323 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1400 به 3669 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1402 افزایش یافته است.
ب) بر اساس گزارش بانک مرکزی:
تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه و ثابت سال 1395 با رشد 7.8درصدی (متوسط سالانه 3.8 درصد) از 7525 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1400 (در ابتدای دولت سیزدهم) به 8111 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1402 افزایش یافت.
همچنین تولید ناخالص داخلی بدون نفت به قیمت پایه و ثابت سال 1395 با رشد 6.3درصدی (متوسط سالانه 3.1 درصد) 6921 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1400 به 7355 هزار میلیارد ریال در شش‌ماهه نخست سال 1402 افزایش یافته است.
بنابراین آمارهای 9 فصل فعالیت دولت سیزدهم نشان می‌دهد که میانگین رشد اقتصادی به حدود 4.5 درصد افزایش پیدا کرده است در شرایطی که بر اساس گزارش بانک مرکزی میانگین رشد اقتصادی در 32 فصل فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم 1.5 درصد بوده است، بنابراین
در این مدت میانگین نرخ رشد اقتصادی 3 برابر شده است، همچنین میانگین رشد اقتصادی بر اساس گزارش بانک مرکزی در 4 سال فعالیت دولت دوازدهم کمی بیشتر از صفر (0.3 درصد) بوده است که میانگین رشد اقتصادی در 9 فصل فعالیت دولت سیزدهم 16 برابر آن است.
بر اساس گزارش بانک مرکزی طی 32 فصل فعالیت دولت یازدهم و دوازدهم 12 فصل و بر اساس گزارش مرکز آمار 11 فصل رشد اقتصادی کشور منفی (و حتی ارقام منفی بسیار بزرگ) بوده است، اما طی فعالیت دولت سیزدهم همواره نرخ رشد اقتصادی مثبت بوده است و آهنگ رشد اقتصادی
نیز از تداوم رشد خبر می‌دهد.
* رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت افزایش داشت
با توجه به آخرین آمار منتشرشده بانک مرکزی و مرکز آمار در خصوص تولید ناخالص داخلی در 9ماهه سال 1402، بر اساس گزارش مرکز آمار؛ رشد اقتصادی با نفت 6.7 درصد و بدون نفت 4.2 درصد بوده است، همچنین بر اساس گزارش بانک مرکزی؛ در پایان 9ماهه سال 1402 نرخ
رشد اقتصادی با نفت؛ 4.5 درصد و بدون نفت؛ 3.5 درصد بوده است.
این مقادیر یعنی نرخ رشد اقتصادی در 9ماهه سال 1401 با نفت؛ 3.6 درصد و بدون نفت؛ 3.1 درصد بوده است، بنابراین آهنگ رشد اقتصادی در سال 1402 چه با نفت و چه بدون نفت نسبت به سال قبل‌ترش روند افزایشی را نشان می‌دهد.
* رشد صنعت از 4درصد بیشتر شد
اما نگاهی به زیرمجموعه‌های گروه‌های اقتصادی، نکات حائزاهمیتی را در خصوص کیفیت رشد اقتصادی در سال 1402 نشان می‌دهد.
بر اساس گزارش بانک مرکزی، بخش صنعت به‌عنوان یکی از محورهای مولد رشد اقتصادی در 9ماهه سال 1402 معادل 4.2 واحد درصد رشد داشته است. بخش معدن نیز در این بازه زمانی 3.8 واحد درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل خود رشد داشته است.
همچنین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که در بخش صنایع و معادن، زیربخش صنعت در 9ماهه سال 1402 معادل 2.5 واحد درصد رشد داشته و از عملکرد قابل‌قبولی برخوردار بوده است.
با توجه به اختصاص سهم حدود 70 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت به تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی 100 نفر کارکن و بیشتر، در این قسمت به بررسی این شاخص مهم تولیدی پرداخته می‌شود.
رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (100=1400) در سال 1398 برابر با 2.9 درصد بوده و در سال 1399 با کاهش همراه و برابر با 3.5ـ درصد شده است.
در سال‌های 1400 و 1401 این شاخص همراه با رشد مثبت بوده است و در سال 1401 به بالاترین میزان در طول دوره مورد بررسی (9.6 درصد) می‌رسد.
بر اساس گزارش بانک مرکزی، رشد شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی 100 نفر کارکن و بیشتر در شش‌ماهه نخست سال 1402 معادل 3.5 درصد بوده است و از مجموع 24 گروه اصلی، 18 گروه دارای رشد تولید مثبت بوده‌اند.
علاوه بر آن اطلاعات میزان تولیدات صنایع مهم بازار سرمایه نه‌ماهه 1402 در مقایسه با مدت مشابه سال‌های 1401 و 1400 در نمودار زیر نشان داده شده است، بر اساس این آمار، صنایع فلزات اساسی، استخراج کانه‌های فلزی و همچنین فرآورده‌های نفتی در نه‌ماهه 1402
نسبت به سایر دوره‌های مورد مقایسه با افزایش همراه شده‌اند؛
* تشکیل سرمایه در دهه نود 47.7درصد منفی شد
یکی از استنادات وزیر اقتصاد در خصوص کیفیت رشد اقتصادی در طول فعالیت دولت سیزدهم خصوصاً سال 1402 روند تشکیل سرمایه در اقتصاد ایران است.
با توجه به روند شاخص تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در اقتصاد ایران، طی سال‌های دهه نود شاخص کل معادل منفی 47.7 واحد درصد کاهش یافته است.
شاخص مذکور از 2 زیربخش ماشین‌آلات و ساختمان تشکیل می‌شود. در دوره مذکور شاخص مرتبط با تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات ـ منفی 61.5 درصد ـ و شاخص مذکور در بخش ساختمان ـ منفی 41.3 واحد درصد ـ کاهش داشته است.
اما بر اساس گزارش بانک مرکزی و مرکز آمار شاخص کل در طول فعالیت دولت سیزدهم همواره مثبت بوده است.
علاوه بر اینها بر اساس گزارش مرکز آمار تا پایان فصل سوم سال 1402 شاخص تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات 6.2 واحد درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد کرده است.
اما علاوه بر اینها در گزارش وب‌سایت فکت‌نامه نیز نموداری به‌صورت سالانه از روند شاخص تشکیل سرمایه ثابت ذکر شده است که بر اساس آن برای اولین بار طی 3 سال متوالی شاخص مذکور پس از 10 سال به‌صورت مستمر رشد مثبت و پایدار داشته است.
بنابراین بر اساس نمودار ذکرشده در گزارش مذکور در 3 سال دولت سیزدهم بالاترین رقم در سال‌های پس از تحریم‌ها ثبت شده است و مقایسه آن با سال 1395 یا 1396 که در سال‌های برجام به حساب می‌آید، اساساً به‌دلیل یکسان نبودن شرایط اقدام درست و منطقی نیست.
اما در خصوص نرخ بیکاری، به‌استناد نمودار ذکرشده در گزارش وب‌سایت فکت‌نامه جز 1 سال برجام (سال 1396) در هیچ سال دیگری مانند سال 1402 شاهد افزایش نرخ مشارکت اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری به‌طور هم‌زمان نیستیم، در واقع رفتار توأم این 2 شاخص نشان‌دهنده
بهبود متغیرهای اقتصاد کلان و بخش حقیقی اقتصاد است.
* ثبت رکورد 8.4میلیون شاغل در بخش صنعت در بهار 1402
در خصوص کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در سال‌های پس از شکل‌گیری پاندمی کرونا باید اذعان داشت که عمده افزایش نرخ به‌دلیل اشتغال ناقص در بخش خدمات بوده که نشان‌دهنده اشتغال بی‌کیفیت نرخ کار است، اما روند اشتغال در دولت سیزدهم نشان‌دهنده آن است که جمعیت
شاغل در بخش صنعت با افزایش‌های پی‌درپی به رکورد بی‌سابقه 8 میلیون و 400 هزار نفر در بهار سال 1402 رسید که این موضوع نشان‌دهنده هم کیفیت اشتغال و هم رشد اقتصادی در بخش مذکور است.
در خصوص صادرات غیرنفتی در سال 1402 شاهد ثبت رکورد بی‌سابقه از لحاظ ارزش وزنی محصولات صادراتی غیرنفتی هستیم، اما به‌دلیل کاهش قیمت نفت و محصولات نفتی در سال 1402 ارزش دلاری محصولات نسبت به سال قبلش روند کاهشی داشت، بنابراین شاخص تولید بنگاه‌های
صادراتی در سال گذشته روند مثبت خود را طی کرده است، اما ارزش دلاری محصولات آنان به‌دلیل افت قیمت روند کاهشی داشته است.
در بخش پایانی گزارش باید به آمار سرمایه‌گذاری خارجی کشور در طول سالیان گذشته توجه کرد، یکی از آمارهای مورد اختلاف وب‌سایت فکت‌نامه که در گزارش‌های پیشین این رسانه نیز در خصوص توئیت وزیر اقتصاد عنوان شده بود، اختلاف در ثبت آمار جذب سرمایه‌گذاری
خارجی با صدور مجوز سرمایه‌گذاری است.
همان‌طور که توسط وزیر اقتصاد در 14 فروردین امسال تشریح شد، علت اختلاف آمار ارائه‌شده توسط وزارت اقتصاد با آمار پیشین (و مورد استناد این رسانه) در این است که سازمان سرمایه‌گذاری‌های خارجی و فنی (از سازمان‌های تابعه وزارت اقتصاد) از ابتدای دولت سیزدهم
صرفاً آمار سرمایه‌گذاری‌های خارجی معتبر را ارائه می‌کند.
در واقع تا پیش از دولت سیزدهم هر طرحی که مصوب می‌شد، بدون در نظر گرفتن اقدام سرمایه‌گذار در ورود سرمایه، به‌عنوان آمار جذب سرمایه‌گذاری خارجی اعلام می‌شد.
اما از ابتدای دولت سیزدهم به‌منظور واقعی شدن آمار، تفاوتی در شیوه آمارگیری انجام شد، در واقع از سال 1400 به بعد آماری با عنوان «سرمایه‌گذاری خارجی مصوب معتبر» توسط دولت ارائه شد.
در این آمار، طرح‌هایی که مصوب شده بودند، اما سرمایه‌گذار به‌دلایل مختلف اقدام به سرمایه‌گذاری نکرده بود حذف شدند، در واقع در آمار اعلامی جدید صرفاً طرح‌هایی حضور دارند که سرمایه‌گذار اقدام به آغاز فرایند سرمایه‌گذاری کرده باشد، به همین جهت تفاوت‌هایی
بین آمار جدید و قدیم وجود دارد، زیرا در آمار جدید، طرح‌هایی که مصوب شده بودند، اما عملاً روی زمین هیچ اتفاقی در آن‌ها نیفتاده بود حذف شده‌اند،
به‌عنوان مثال پس از برجام، طرح‌های زیادی با ارقام بالا مصوب شده بود، فرضاً شرکت توتال اعلام کرده بود که قصد سرمایه‌گذاری کلانی را در کشور دارد اما هیچ اقدامی را در آن راستا انجام نداد. دولت وقت به‌دلیل آنکه آمار را بالا نشان دهد، این عدد را در آمار سال 1396
اعلام کرد اما در دولت سیزدهم تلاش این بود که آمار واقعی شود و صرفاً طرح‌های مصوبی که روی زمین جذب سرمایه برای آن‌ها اتفاق افتاده باشد، در آمار اعلامی بیاید،
به‌عنوان مثال دیگر، در سال 1400 طرحی قادر به تصویب 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شد، اما اقدامی توسط سرمایه‌گذار انجام نشد، بنابراین طرح اعلامی باطل و حذف شد.
بنابراین در خصوص آمار اعلامی وزیر اقتصاد مبنی بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌اندازه 5.5 میلیارد دلار برای 318 طرح در سال 1402 ادعاهای وب‌سایت فکت‌نامه به‌دور از واقعیت است و رکورد جذب سرمایه‌گذاری خارجی معتبر در این سال شکسته شده است.
