گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، لوایح مرتبط با FATF که مدت‌هاست به‌دلیل اختلاف نظرهای سیاسی و فنی در مورد آن در مجمع تشخیص معلق مانده بار دیگر پس از انتخاب مسعود پزشکیان در صدر
اخبار قرار گرفته است و حامیان تصویب این لوایح مطالبه در دستور کار قرار گرفتن آنها را از رئیس جمهور دارند. روز گذشته در جریان برگزاری نشست خبری رئیس جمهور نیز پزشکیان در پاسخ به یکی از خبرنگاران در این مورد اعلام کرد که طی نامه‌ای از مجمع تشخیص خواهد خواست
بار دیگر بررسی لوایح اختلافی مرتبط با FATF به جریان بیفتد، به این بهانه ضمن مرور مسیری که تا کنون برای تصویب FATF طی شده است به بررسی مهم‌ترین استدلال‌های موافقان و مخالفان آن پرداخته می‌شود.
مسیری که در مواجهه با FATF طی شد
بعد از امضای توافق برجام دولت یازدهم با توجیه بهبود روابط اقتصادی و بانکی، خروج ایران از لیست سیاه FATF در دستور کار قرار گرفت، در همین راستا در خرداد 1395 وزارت امور خارجه و وزارت اقتصاد اقدام به انعقاد توافق‌نامه با گروه ویژه اقدام مالیFATF نمودند.
در این توافق‌نامه بین‌المللی، ایران متعهد و موظف شد 41 مورد دستورات گروه مذکور را که در قالب Action Plan پذیرفته بود، در زمان‌بندی‌های مشخص، به اجرا در آورد. دولت ایران برای پاسخ به خواسته‌های قیدشده در Action Plan چندین لایحه مرتبط با FATF را به مجلس شورای
اسلامی ارائه داد که شامل لایحه اصلاح قانون مبارزه با پولشویی، لایحه اصلاح قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم، و دو لایحه مرتبط با پالرمو (کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی) و CFT (کنوانسیون مبارزه با تأمین مالی تروریسم) بود.
این لوایح که به لوایح چهارگانه FATF معروف شدند، در سال‌های 1397 و 1398 توسط دولت وقت تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. پس از بحث‌های فراوان و اختلاف نظرهای زیاد، مجلس شورای اسلامی این لوایح را تصویب کرد. پس از تصویب لوایح در مجلس، آنها به
شورای نگهبان ارسال شدند. شورای نگهبان درباره برخی از این لوایح ایرادات شرعی و قانونی وارد کرد و آنها را رد کرد، بنابراین، لوایح مرتبط با CFT و پالرمو به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شدند تا اختلاف نظر بین مجلس و شورای نگهبان را حل کند. مجمع تشخیص مصلحت نظام
در سال‌های اخیر بارها جلسه‌هایی در خصوص لوایح FATF برگزار کرده است، اما به‌دلیل مخالفت برخی از اعضای مجمع و شرایط سیاسی داخلی و خارجی، تصمیم نهایی برای تصویب یا رد این لوایح گرفته نشده است، در نتیجه، بررسی این لوایح به تعویق افتاده است و وضعیت آنها معلق مانده
است.
استدلال‌های مدافعان تصویب لوایح FATF
مدافعان FATF معتقدند که با تصویب و اجرای لوایح مرتبط با این نهاد، ایران می‌تواند از لیست سیاه FATF خارج شود و امکان دسترسی به شبکه‌های بانکی بین‌المللی برای مبادلات مالی و تجاری را به دست آورد. آنها استدلال میکنند که بسیاری از بانک‌ها و مؤسسات
مالی خارجی، به‌دلیل نگرانی از ریسک‌های مالی و تحریم‌های ثانویه، از همکاری با ایران خودداری میکنند و پیوستن به FATF می‌تواند این مشکلات را کاهش دهد.
مدافعان FATF می‌گویند که عدم‌تصویب این لوایح باعث می‌شود ایران بیش از پیش در عرصه جهانی منزوی شود. از دید آنها، اگر ایران به معیارهای FATF متعهد شود، فرصت‌های بیشتری برای تجارت، سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری‌های اقتصادی با کشورهای دیگر به دست خواهد
آورد. از دید مدافعان، عدم پیوستن به FATF به‌عنوان یکی از موانع اساسی بر سر رفع تحریم‌های مالی عمل می‌کند.
آنها معتقدند که تصویب این لوایح می‌تواند به بهبود روابط اقتصادی ایران با کشورهای دیگر کمک کند و باعث کاهش فشارهای ناشی از تحریم‌های بین‌المللی شود. مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم دیگر استدلالی است که مدافعان با اشاره به آن بیان میکنند
با پیوستن به FATF و اجرای کامل استانداردهای آن، ایران می‌تواند به جامعه بین‌المللی نشان دهد که در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم جدی است، این امر می‌تواند به بهبود تصویر بین‌المللی ایران کمک کند و اعتبار اقتصادی کشور را افزایش دهد.
منتقدان معتقدند با توجه به شرایط ایران تصویب لوایح را منطقی نمی‌دانند
با توجه به شرایط خاص ایران، مخالفان FATF استدلال‌های مدافعان را به‌دلایل زیر غیرمنطقی می‌دانند:
الف) تحریم‌های آمریکا و محدودیت‌های بین‌المللی: حتی اگر ایران به FATF بپیوندد و از لیست سیاه خارج شود، تحریم‌های گسترده ایالات متحده همچنان به‌عنوان مانعی جدی برای تعاملات مالی و تجاری ایران باقی می‌ماند. بانک‌ها
و مؤسسات مالی بین‌المللی به‌دلیل تحریم‌های آمریکا، از هر گونه همکاری با ایران خودداری میکنند، زیرا ریسک این همکاری‌ها بسیار بالاست، در نتیجه، تصویب FATF به‌تنهایی نمی‌تواند مشکلات بانکی ایران را حل کند و این استدلال مدافعان که FATF منجر به تسهیل تعاملات بانکی
می‌شود، عملاً با وجود تحریم‌های گسترده بی‌اثر است.
ب) افشای اطلاعات مالی و اقتصادی: یکی از نگرانی‌های عمده مخالفان این است که با پیوستن ایران به FATF اطلاعات مالی حساس ایران به نهادهای بین‌المللی افشا می‌شود، این اطلاعات می‌تواند برای شناسایی و پیگیری تراکنش‌های
مالی مرتبط با دورزدن تحریم‌ها و همکاری‌های اقتصادی غیررسمی ایران مورد استفاده قرار گیرد، در واقع، تصویب FATF می‌تواند به دشمنان ایران کمک کند تا فشارهای اقتصادی بیشتری بر کشور وارد کنند و امکان دورزدن تحریم‌ها را کاهش دهند.
ج) عدم‌انطباق با سیاست‌های منطقه‌ای ایران: استانداردهای FATF شامل قوانین سخت‌گیرانه‌ای درباره تأمین مالی نهادها و گروه‌هایی است که از سوی آمریکا و اروپا به‌عنوان «تروریستی» شناخته می‌شوند. ایران به‌دلایل استراتژیک
و امنیتی از برخی گروه‌های منطقه‌ای حمایت می‌کند که ممکن است تحت این قوانین قرار گیرند، پیوستن به FATF می‌تواند ایران را برای حمایت از گروه‌های مقاومت فعال در منطقه تحت فشار قرار دهد و زمینه تحریم‌های ضدایرانی جدید را برای غربی‌ها فراهم نماید.
د) ناکارآمدی FATF در رفع تحریم‌ها: به‌خلاف ادعای مدافعان، تصویب لوایح FATF به‌تنهایی نمی‌تواند منجر به رفع تحریم‌های مالی و اقتصادی ایران شود. تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که FATF به‌عنوان
یک ابزار نظارتی عمل می‌کند و نمی‌تواند فشارهای تحریمی ناشی از مسائل سیاسی را کاهش دهد، برای مثال، کشورهای دیگری که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند مانند روسیه و ونزوئلا با وجود همکاری با FATF، همچنان با تحریم‌های شدید روبه‌رو هستند.
و) استقلال اقتصادی: مخالفان معتقدند تصویب لوایح FATF می‌تواند منجر به کاهش استقلال اقتصادی ایران شود. این لوایح ممکن است ایران را تحت نظارت‌های خارجی قرار دهد و توانایی کشور برای کنترل تراکنش‌های مالی داخلی و خارجی‌اش
را محدود کند. در شرایط تحریم، حفظ انعطاف‌پذیری و کنترل بر سیستم مالی برای ایران حیاتی است، و FATF ممکن است این کنترل را به نهادهای بین‌المللی واگذار کند.
استفاده از نکات مثبت کنوانسیون‌های بین‌المللی آری، پیوستن بی‌قیدوشرط به آن خیر
رهبر معظم انقلاب اسلامی از اصل مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم حمایت کرده‌اند اما متعهد شدن بی‌قیدوشرط به کنوانسیون‌های بین‌المللی را نفی میکنند. ایشان خرداد ماه سال 97 در دیدار با نمایندگان مجلس پیشنهاد می‌دهند که ایران به‌جای پذیرش کامل
و بی‌چون‌وچرای استانداردهای بین‌المللی، باید بخش‌های مثبتی را که با منافع ملی سازگار است، خود به‌صورت مستقل قانون‌گذاری و اجرا کند. ایشان در این دیدار تأکید میکنند: «هیچ لزومی ندارد که ما برویم چیزهایی را که نمیدانیم تَه آن چیست یا حتّی میدانیم که مشکلاتی
هم دارد، به‌خاطر آن جهاتِ مثبت و جنبه‌های مثبت، قبول بکنیم.»
یکی از استدلال‌هایی که برخی مدافعان پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی مطرح میکنند این است که چون تعداد زیادی از کشورها در آن عضویت دارند معاهدات آنها از پختگی لازم برخوردار است، رهبر انقلاب چنین استلالی را رد میکنند و دراین‌باره توضیح می‌دهند:
«یک جایی بالاخره چند قدرت بزرگ در مجموعه‌های هیئت‌های فکری‌شان ـ به‌قول خودشان اتاق فکرشان ـ می‌نشینند برای یک منافعی و مصالحی که برای خودشان تعریف کردند، یک چیزی را پخت‌وپز میکنند، بعد این را به‌وسیله‌ی دولت‌هایی که همسوی با آنها هستند یا مرعوب آنها هستند
یا دنباله‌روی آنها هستند و خیلی منافعی هم در این کار ندارند، تصویب میکنند؛ اگر یک دولت مستقلّی هم پیدا بشود ـ حالا مثل جمهوری اسلامی ـ که مثلاً بگوید؛ «من این را قبول ندارم؛ این کنوانسیون را، این معاهده‌ی بین‌المللی را قبول ندارم»، سرش میریزند که «آقا! 120
کشور، 150 کشور، 200 کشور این را قبول کردند؛ شما چطور قبول نمیکنید؟»، کنوانسیون‌ها غالباً این[جور] است.»