به گزارش تحلیل ایران به نقل از تسنیم، شرایط دفن پسماند در شمال کشور ایران یکی از مسائل زیست‌محیطی مهم است که با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی، اقلیمی و جمعیتی این منطقه، چالش‌های خاص خود را دارد. شمال ایران با داشتن مناطق کوهستانی، جنگلی، و سواحل دریای خزر،
به‌طور مداوم با مشکل انباشت پسماندها به‌ویژه در شهرهای ساحلی و پرجمعیت روبه‌رو است.
به‌طور معمول، کمبود فضای مناسب برای دفن پسماند، نبود زیرساخت‌های مدیریت پسماند، و عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی از جمله مشکلات اساسی در این مناطق هستند. دفن غیراصولی و دفن در نزدیکی منابع آب و اکوسیستم‌های حساس، تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت عمومی
ایجاد کرده است.
در حال حاضر، بسیاری از پسماندها در شمال ایران به‌ویژه در استان‌های گیلان و مازندران به‌صورت سنتی دفن می‌شوند. این روش نه‌تنها برای محیط زیست خطرناک است، بلکه موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها نیز می‌شود. دفن غیراصولی پسماند در نزدیکی منابع آبی و زمین‌های
کشاورزی، به‌ویژه در نواحی ساحلی و کوهستانی، از مشکلات جدی به شمار می‌آید.
چالش‌های دفن پسماند در شمال کشور ایران
کمبود فضای مناسب: مناطق شمالی ایران به‌ویژه در شهرهای ساحلی با مشکل کمبود فضای مناسب برای دفن پسماند مواجه هستند. زمین‌های قابل‌استفاده برای دفن معمولاً در نزدیکی منابع آب قرار دارند که این امر می‌تواند باعث آلودگی منابع آبی شود.
رشد سریع جمعیت و افزایش تولید پسماند: با افزایش جمعیت و توسعه گردشگری، میزان تولید پسماند در این مناطق افزایش یافته است. این موضوع فشار زیادی به زیرساخت‌های مدیریت پسماند وارد کرده است.
تأثیرات زیست‌محیطی: دفن غیراصولی پسماند در مناطق نزدیک به دریا و رودخانه‌ها می‌تواند منجر به آلودگی آب‌ها و خاک و تهدید به سلامت عمومی شود. در نتیجه، برای حل این مشکل، توجه به روش‌های جایگزین و اصولی مدیریت پسماند ضروری است.
عدم رعایت استانداردهای زیست‌محیطی: در برخی مناطق، مدیریت پسماند به‌طور کامل تحت نظارت نهادهای دولتی قرار ندارد و این مسئله به انباشت زباله‌ها و دفن غیرمجاز در زمین‌های کشاورزی و جنگلی منجر شده است.
آمار و وضعیت دپو پسماند در شمال ایران
دپور پسماند به ویژه در مناطقی مانند رشت و سَراوان به شدت بحراین است و گزارش‌ها نشان می‌دهند که هر ساله حدود 1.5 هکتار از جنگل‌های هیرکانی به دلیل دفع پسماندهای مختلف آلوده می‌شود که شامل زباله‌های خانگی و صنعتی، و همچنین مواد خطرناک مانند زباله‌های بیمارستانی
است. در حال حاضر، تنها در سَرَوان حدود 16 هکتار از این جنگل‌ها تحت تأثیر آلودگی قرار دارند که پسماند آن به بیش از یک میلیون تن در سال می‌رسد، معادل حدود 2 هزار تن در روز
استان‌های شمالی ایران (گیلان، مازندران، گلستان) به دلیل ویژگی‌های خاص جغرافیایی و گردشگری، تولید پسماند زیادی دارند. طبق گزارش‌های سازمان محیط زیست از وضعیت پسماند در سال‌های 2020 و 2021 ، در این مناطق به‌ویژه در شهرهای ساحلی و گردشگری، میزان تولید پسماند
به‌ویژه در فصول گردشگری و تعطیلات در سال‌های اخیر روند صعودی داشته است.
بر اساس گزارش‌های سازمان مدیریت پسماند شهرداری‌ها و استانداری‌های گیلان و مازندران در استان گیلان، به‌ویژه در شهرهایی مانند رشت، میزان تولید روزانه پسماند به‌طور تقریبی 1500 تا 2000 تن در روز است. در استان مازندران، شهرهایی مانند ساری و بابل نیز مشابه همین
وضعیت را دارند و میزان تولید پسماند به حدود 1200 تا 1500 تن در روز می‌رسد.
معضل پسماندهای پلاستیکی
یکی از بزرگ‌ترین معضلات محیط زیستی در شمال ایران، وجود پسماندهای پلاستیکی است. در استان‌های شمالی، با توجه به افزایش مصرف محصولات پلاستیکی به‌ویژه در میان گردشگران، این نوع پسماندها به شدت در سواحل دریای خزر و مناطق طبیعی انباشته می‌شوند.
طبق گزارش‌ها، در استان مازندران تنها در سال 2020 حدود 10.000 تن پسماند پلاستیکی جمع‌آوری شده که بخش عمده‌ای از آن در سواحل و مناطق شهری بود.
نسبت بازیافت: در حالی که برخی مناطق شمال ایران از سیستم‌های بازیافت ابتدایی برخوردارند، اما هنوز نسبت بازیافت پسماند در این مناطق پایین است. این استان‌ها به‌ویژه در زمینه بازیافت مواد پلاستیکی، شیشه، و کاغذ مشکلات زیادی دارند. در برخی از شهرهای شمالی، نرخ
بازیافت پسماند به کمتر از 10 درصد می‌رسد که فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد.
تجارب موفق ساماندهی پسماند در شهرهایی با شرایط مشابه
در سطح جهانی، شهرهایی که مشابه شرایط شمال ایران از نظر جغرافیایی و جمعیتی دارند، تجارب موفقی در ساماندهی پسماند به‌ویژه در مناطق ساحلی و کوهستانی کسب کرده‌اند. در اینجا به برخی از این تجارب اشاره می‌کنیم:
1. شهرهای ساحلی در آلمان (مانند هامبورگ)
آلمان به‌ویژه در زمینه مدیریت پسماند و دفن زباله‌های شهری، یکی از پیشگامان جهانی است. هامبورگ، یکی از شهرهای بزرگ ساحلی آلمان، برای مدیریت پسماندهای خود از سیستم تفکیک پسماند استفاده می‌کند که شامل جمع‌آوری جداگانه مواد قابل بازیافت، زباله‌های آلی و غیرقابل
بازیافت است. این سیستم به کاهش نیاز به دفن پسماند و کاهش تأثیرات زیست‌محیطی کمک کرده است.
سیستم بازیافت و تفکیک زباله‌های آلی در هامبورگ به‌ویژه موفق بوده است و باعث کاهش میزان دفن پسماند به کمتر از 10 درصد در این شهر شده است. علاوه بر این، هامبورگ از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند کمپوست‌سازی برای پسماندهای آلی استفاده می‌کند تا خاک‌های حاصل از
پسماندها را بازیابی کرده و به کشاورزی و باغبانی بازگرداند.
منبع: 2021 European Environment Agency (EEA) Report
2. ونکوور کانادا
ونکوور که به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای کانادا در زمینه مدیریت پسماند شناخته می‌شود، از سیستم‌های نوآورانه برای کاهش دفن زباله‌ها استفاده می‌کند. این شهر در سال 2015 برنامه‌ای برای رسیدن به هدف «صفر دفن پسماند» ایجاد کرد که هدف آن تبدیل پسماندها به
منابع قابل بازیافت و تجدیدپذیر بود.
برنامه تفکیک پسماند در این شهر به‌طور خاص شامل جمع‌آوری پسماندهای آلی (مانند مواد غذایی و فضولات گیاهی) و تبدیل آن‌ها به کودهای ارگانیک بوده است. همچنین، طرح‌های مشارکتی شهروندان برای جداسازی پسماند از مبدأ در این پروژه بسیار مؤثر بوده‌اند.
تولید انرژی از پسماند: نیروگاه‌های کانادا از پسماندها برای تولید انرژی حرارتی و الکتریکی استفاده می‌کنند. این فرآیند از پسماندهای خانگی، صنعتی و تجاری به‌عنوان سوخت استفاده می‌کند و این کمک می‌کند که میزان دفن پسماند کاهش یابد.
منبع: Metro Vancouver Waste Management Report, 2020
3. بارسلونا اسپانیا
بارسلونا، یکی دیگر از شهرهای پرجمعیت و ساحلی است که سیستم‌های مدیریت پسماند آن در سطح بین‌المللی شناخته‌شده است. این شهر از روش‌های نوین برای جمع‌آوری و پردازش پسماندها استفاده می‌کند که به‌ویژه در زمینه استفاده مجدد از مواد قابل بازیافت موفق بوده است.
بارسلونا با استفاده از سیستم‌های بازیافت پیشرفته و فناوری‌های جدید مانند کپسوله‌سازی و تفکیک دقیق زباله‌ها، توانسته است میزان دفن پسماند را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. یکی از ویژگی‌های موفق این برنامه، مشارکت فعال شهروندان در فرآیند بازیافت و تفکیک است.
کپسوله‌سازی در دفع پسماند یک روش ایمن برای مدیریت و دفع زباله‌های خطرناک است که در آن مواد آلوده یا سمی به داخل پوشش‌هایی مقاوم و عایق‌دار قرار می‌گیرند. این پوشش‌ها معمولاً از مواد غیرقابل نفوذ مانند پلاستیک‌های فشرده یا سیمان ساخته می‌شوند و هدف از آن‌ها
جلوگیری از انتشار مواد مضر به محیط زیست است. کپسوله‌سازی می‌تواند در دفن زباله‌ها در مکان‌های خاص مانند دفاتر دفن زباله یا در پروژه‌های بلندمدت برای حفظ پسماندها به‌ویژه در مناطق حساس به کار رود. این روش به‌ویژه برای زباله‌هایی که ممکن است قرن‌ها به‌طور غیرمستقیم
تاثیرات مضر داشته باشند، موثر است.
منبع: Barcelona City Council Waste Management Strategy, 2019
برای بهبود شرایط دفن پسماند در شمال ایران، می‌توان از تجارب موفقی که در شهرهای مشابه جهانی به‌ویژه در زمینه تفکیک پسماند، کاهش دفن و استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای پردازش پسماندها به‌کار گرفته شده است، استفاده کرد.
این تجارب نشان‌دهنده اهمیت توسعه زیرساخت‌ها، آموزش عمومی و همکاری میان نهادهای دولتی و شهروندان برای دستیابی به مدیریت بهینه پسماند است.