شکست انحصار کانادا و آلمان در دستیابی به فناوری پرتودهی خون

 به گزارش تحلیل ایران چند سال قبل درخواستی از سازمان انتقال خون مبنی بر نیاز آنها به سیستم‌های پرتودهنده خون به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری ارائه شده بود. شرکت‌های تولیدکننده سیستم‌های پرتودهی خون عمدتاً از کشور کانادا و آلمان هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای تصریح کرد: با توجه به افزایش نرخ ارز و همچنین مشکلات ناشی از اعمال تحریم‌ها علیه کشور، ورود این سیستم‌ها به کشور با چالش‌های زیادی مواجه شده بود، از این رو سازمان انتقال خون به دنبال مسیری برای تولید این دستگاه‌ها در داخل کشور بود.

طراحی سیستم‌های پرتودهی فرآورده‌های خون در قالب تفاهم‌نامه میان پژوهشگاه کاربرد پرتوها با معاونت علمی

وی با بیان اینکه ارائه این نیاز منجر به همکاری با پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای شد، اظهار کرد: بر این اساس در قالب تفاهم‌نامه‌ای که میان پژوهشکده کاربرد پرتو‌ها این پژوهشگاه با معاونت علمی منعقد شد، اقدام به طراحی سیستم‌های پرتودهی فرآورده‌های خون کردیم. دستگاه ساخته شده نیاز به ارزیابی‌های بیولوژیکی داشت که با همکاری سازمان انتقال خون این ارزیابی‌ها انجام شد.

رئیس پژوهشکده کاربرد پرتو‌ها پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای خاطرنشان کرد: معمولاً هر تجهیز یا دارویی که در کشور تولید شده و قرار است وارد مداخلات پزشکی شود، لازم است ارزیابی‌های پیش بالینی یا بیولوژیکی در مورد آنها انجام شود و دستگاهی که ما طراحی کردیم نیز نیاز به ارزیابی‌های بیولوژیکی داشت و بعد از این مرحله، ارزیابی‌های کلینیکال اجرایی شد.

وی در این‌باره توضیح داد: در ارزیابی‌های کلینیکال، فرآورد‌ه‌های خونی که توسط این دستگاه پرتودهی شده است به بیمار تزریق شده و بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد که اثرات مدنظر در بیمار ایجاد شده باشد. ضمن آنکه مشکلی برای آنها ایجاد نشده باشد.

وی اظهار کرد: بر این اساس، تفاهم‌نامه‌ای میان پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای و پژوهشکده انکولوژی، سل‌تراپی و هماتولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران به منظور اجرایی‌سازی فاز کلینیکال این دستگاه به امضا رسید. طبق این تفاهم‌نامه قرار است به مدت یک سال با دریافت رضایت‌نامه از بیماران، خون پرتودهی به آنها تزریق شود. به گفته این محقق با اثبات نتیجه بخش بودن این دستگاه در فاز کلینیکال، این نوع سیستم‌ها به تولید انبوه خواهد رسید تا در اختیار سازمان انتقال خون و بیمارستان‌های قطب پیوند قرار گیرد.

اهمیت پرتودهی خون و فرآورده‌های خونی

اهمیت توسعه سیستم‌های پرتودهی فرآورده‌های خونیوی با اشاره به کاربرد‌های این دستگاه گفت: بر اساس استاندارد‌های جهانی، بهتر است که کلیه خون و فرآورده‌های خونی که به بیماران تزریق می‌شود، تحت پرتودهی قرار گیرد. ممکن است که تزریق خون پرتودهی نشده به فردی مشکل خاصی ایجاد نکند اما برای آن دسته از افرادی که مشکل نقص سیستم ایمنی دارند مانند بیماران مبتلا به سرطان و کسانی که پیوند سلول‌های بنیادی داشته‌اند و همچنین نوزادان نارس که با نقص سیستم ایمنی مواجه هستند، ممکن است عوارضی را ایجاد کند.

وی ادامه داد: زمانی که خون به افراد تزریق می‌شود، همانند شرایط پیوند اعضا، پیوند خونی ایجاد می‌شود که ممکن است از سوی گیرنده، این خون پس‌زده شود. از این رو در این دسته از افراد که دچار نقض سیستم ایمنی هستند باید خون تزریقی، پرتودهی شود.

وی با بیان اینکه اشعه‌ای که طی پرتودهی به فرآورد‌های خونی داده می‌شود 25‌گری است، گفت: وقتی خون تزریقی وارد بدن می‌شود، T سل‌ها شروع به تکثیر می‌کنند و در این شرایط فرد دچار عفونت و تب می‌شود و در نهایت جان خود را از دست می‌دهد. در فرآیند پرتودهی، T سل‌ها را غیرفعال می‌کنند.

پژوهشکده کاربرد پرتوها در سال 1385 از ادغام چند مرکز متعلق به سازمان انرژی اتمی ایران بصورت یک پژوهشکده در پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای تأسیس شد. هرچند از تأسیس پژوهشکده فعلی با ساختار جدید (1392) زمان زیادی نمی‌گذرد ولی سابقه فعالیت آن به سال 1350 یعنی ابتدای فعالیت راکتور تحقیقاتی در مرکز اتمی دانشگاه تهران باز می‌‌گردد.

مأموریت و اهداف این پژوهشکده پژوهش در زمینه تولید، بهبود و توسعه رادیوایزوتوپ‌ها و چشمه‌های پرتوزا در پزشکی، صنعت، کشاورزی و ...، پژوهش در زمینه تولید، کنترل کیفی، بهبود و توسعه رادیوداروها، پژوهش در زمینه پرتوفرآوری مواد و طراحی و ساخت سیستم‌های پرتودهی، پژوهش در زمینه طراحی و ساخت آشکارسازها و سیستم‌های دزیمتری و توسعه روش‌های اندازه‌‌گیری و پژوهش در زمینه  طراحی، ساخت و بهینه‌سازی سیستم‌‌های سنجش و تصویربرداری هسته‌‌ای است.

گروه‌های پژوهشی شامل گروه پژوهشی رادیوایزوتوپ‌ها و رادیوداروها (آزمایشگاه‌‌ها: رادیوداروها ـ رادیوشیمی و تخلیص ـ پرتودهی و تولید رادیوایزوتوپ‌‌ها ـ کنترل کیفی)، گروه پژوهشی پرتو فرآوری و سیستم‌های پرتودهی (آزمایشگاه‌‌ها: پرتو فرآوری، کنترل کیفی پرتودهی، طراحی و ساخت)، گروه پژوهشی آشکارسازی و دزیمتری (آزمایشگاه‌‌ها: آشکارسازی و میکرودزیمتری، کالیبراسیون و دزیمتری مرجع، سیستم‌های دزیمتری غیر فعال)، گروه پژوهشی تصویربرداری و دستگاه‌وری (آزمایشگاه‌‌ها: تصویربرداری پزشکی، بیناب‌سنجی، سنجش و تصویربرداری صنعتی) است.