کارکردهای هوش مصنوعی در انتخابات

به گزارش تحلیل ایران از مرکز رسانه پژوهشکده شورای نگهبان، اولین جلسه از سلسله نشست‌های هوش مصنوعی و حقوق اساسی، با موضوع هوش مصنوعی و انتخابات، عصر یکشنبه ۲۴ تیرماه به همت پژوهشکده شورای نگهبان برگزار شد.

در این جلسه، دکتر سید مهدی شریعت زاده، مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی، دکتر محمدصادق فراهانی، معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان و دکتر محمدمهدی مهربان، معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌سخنرانی کردند.

استنتاج کردن خروجی برحسب داده‌های ورودی

شریعت‌زاده اولین سخنران این نشست علمی بود که در ابتدای این نشست به منظور وحدت ادبیات، تعریف سازمان بین المللی استاندارد از هوش مصنوعی را بیان کرد، به این ترتیب که به موجب این تعریف، «هوش مصنوعی قابلیت کسب، پردازش، ایجاد و به‌کارگیری دانش است که برای انجام یک یا چند وظیفه معین، در قالب یک مدل نگهداری می‌شود».

وی اضافه کرد که تحولات و پیشرفت این حوزه به قدری سریع است که می‌بایست از فرصت چند سال آینده کمال بهره را برد و در غیر اینصورت عقب‌ماندگی کشور در این فناوری به اندازه چند دهه و یا حتی چند سده خواهد بود.

مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم یک تعریفی که کاربردی‌تر باشد را در نظر بگیریم، تعریف OECD است که هوش مصنوعی را تعریف می‌کند به صورت استنتاج کردن خروجی برحسب داده‌های ورودی برای فعالیت‌هایی مثل طبقه‌بندی، توصیه و تولید محتوا.

شریعت‌زاده اظهار داشت: به عنوان مثال وقتی ما می‌خواهیم شمارش آراء را انجام بدهیم، یک عملی است که داده مشخص است، عملگر ریاضی و یا منطقی آن هم مشخص است. این قاعدتا در تعریف هوش مصنوعی نمی‌گنجد، اما آن زمان که قرار است داده خروجی از داده ورودی استنتاج شود، یعنی مسیر مشخص و عملکرد ریاضی دقیقی مثل چهار عمل ریاضی برای آن نداشته باشیم، با هوش مصنوعی مواجه هستیم. برای مثال ما می‌خواهیم بسنجیم که کاربری که در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کند، بهترین تبلیغی که برای او می‌توان نشان داد، چه تبلیغی است. در اینجا باید براساس تعریف OECD، بهترین داده خروجی را بر مبنای حجمی‌از داده‌ها مشخص کنیم.

مدیر میز هوش مصنوعی پژوهشگاه فضای مجازی در ادامه به نقش‌آفرینی شرکت‌های فعال در حوزه فناوری در انتخابات اشاره کرد و افزود: این نقش آفرینی تا آن حد پررنگ است که می‌توان قائل به وجود رقابت‌های انتخاباتی میان این شرکت‌های فناور نیز شد. این نقش‌آفرینی عمدتاً در قالب اولویت‌بندی‌های موتورهای جستجوگر و قابلیت‌های توصیه کننده شبکه‌های اجتماعی ایفا می‌شود. سوگیری در الگوریتم‌های هوش مصنوعی مورد استفاده در این سکوهای مجازی موجب می‌شود محتواهای که کاربران در معرض آن قرار می‌گیرند به صورت هدایت شده و همسو با اهداف صاحبان این فناوری‌ها باشد، برای مثال در مورد موتور جستجوی گوگل نزدیک به ۲۰۰ مؤلفه در اولویت‌بندی داده‌های نمایش داده شده مؤثر هستند و این مؤلفه‌ها هیچگاه از سوی شرکت مالک این موتور جستجوگر افشا نشده است. البته در بیشتر موارد اثبات یا رد سوگیری در این زمینه بسیار دشوار و پیچیده است.

تهدیدها و فرصت‌های هوش مصنوعی

در ادامه این نشست، دکتر محمدصادق فراهانی، معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان اظهار داشت: ضمن تاکید بر این نکته که انتخابات تنها مرحله رأی‌گیری نیست، کاربردهای هوش مصنوعی در مراحل مختلف انتخابات را برشمرد. این کاربردها که بعضاً تاکنون تجربه شده و بعضاً ظرفیت‌هایی است که می‌تواند در آینده استفاده شود عبارتند از احصاء تعداد لازم حوزه‌های رأی گیری و تنظیم نحوه توزیع جغرافیایی آنها با ملاحظه نکات مربوط به امنیت و سلامت انتخابات، احراز هویت رأی‌دهندگان با استفاده از داده‌های بیومتریک آن‌ها، آموزش شهروندان در راستای انتخاب آگاهانه و افزایش مشارکت، نظارت بر انتخابات، شمارش آراء، تحلیل و حسابرسی داده‌های انتخاباتی. البته این موارد استفاده دولت‌ها از هوش مصنوعی در انتخابات است و بازیگران غیردولتی همچون شرکت‌های خصوصی و احزاب نیز از این ابزارها استفاده می‌کنند.

معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان در ادامه گفت: آن چالشی که در عالم حقوق با هوش مصنوعی به وجود می‌آید، شامل دو مورد است. یکی فضای پیشاهوش مصنوعی است، به معنای نوین خودش و دیگری فضای پساهوش مصنوعی. در اینجا شما باید ماهیت هوش مصنوعی را تعریف کنید تا بتوانید مواجهه حقوقی خودتان با آن را ترسیم بکنید.

فراهانی اظهار داشت: اینکه آیا می‌شود به هوش مصنوعی در چه سطحی، شخصیت حقوقی را اطلاق کرد و به تبع آن، حقوق و تکالیف و مسئولیت‌ها و لوازم این شخصیت را بر آن بار کرد یا نه؟ این یکی از بحث‌های روز در موضوع حقوق و یکی از مهم‌ترین چالش‌ها است. در حقیقت شما تا نتوانید ماهیت این پدیده را بشناسید، نمی‌توانید به لحاظ حقوقی مواجهه صحیحی را با هوش مصنوعی برای خودتان تعریف کنید. این چالش اول است.

وی افزود: چالش دوم تضییع حقوق بنیادینی است که توسط هوش مصنوعی برای همه در زندگی روزمره اتفاق می‌افتد و نه فقط در حوزه انتخابات، به عنوان مثال شما در یک فروشگاه اینترنتی، پس از واردکردن اطلاعات خودتان، محصولی را جست‌وجو می‌کنید و پس از جست‌وجو به دلیل قیمت بالای محصول و عدم توانایی در پرداخت هزینه، از خرید آن منصرف می‌شوید. به فاصله یکی دو روز پس از آن، پیامک تبلیغاتی برای شما می‌آید و همان کالا و یا کالای مشابه برای شما تبلیغ می‌شود. در واقع اینجا به راحتی حقِ بر حریم خصوصی شما نقض شده است. یکایک کنش‌ها و واکنش‌ها و کلیک‌های شما، پسندها، کامنت‌های شما در این نرم افزار به وسیله الگوریتم‌ها و با هدف جهت‌دهی به اراده شما در این پیامک تبلیغاتی ارسال می‌شود. اینجا حریم خصوصی شما نقض شده است.

چالش دیگری که وجود دارد نقص در داده‌هایی است که هوش مصنوعی با استفاده از آنها به خروجی می‌رسد، برای مثال پرونده‌ای در یکی از کشورهای اروپایی وجود داشت مبنی بر اینکه هوش مصنوعی با ملاحظه خطرات امنیتی، وجود نیروهای انتظامی بیشتر در یکی از حوزه‌های انتخابیه را توصیه کرده بود و اجرای این توصیه منجر به کاهش مشارکت در آن حوزه انتخابیه شده بود.

معاون پژوهش‌های بنیادین پژوهشکده شورای نگهبان خاطرنشان کرد: حال سوال این است که در انتخابات به چه صورتی از هوش مصنوعی استفاده می‌شود؟ خلاف دیدگاه مرسومی‌که انتخابات را یک مرحله رأی دادن و شمارش آراء به حساب می‌آورد، اگر ما نگاه‌مان را تغییر بدهیم و انتخابات را یک فرآیند به حساب بیاوریم، از زمانی که دستور انتخابات صادر می‌شود تا انتهای انتخابات و بازرسی‌های پایان انتخابات، در تک‌تک این مراحل یا از هوش مصنوعی استفاده شده است و یا پتانسیل استفاده از آن وجود دارد.

فراهانی در ادامه گفت: برای مثال در برخی کشورها در پروسه انتخابات، مرحله‌ای وجود دارد به نام «ثبت نام انتخاب‌کنندگان» که این مرحله در ایران وجود ندارد. برای اینکه فرآیند انتخابات پیش‌بینی پذیرتر شود از حیث تعرفه‌هایی که قرار است چاپ شود، تعداد کارمندان مشغول در شعب رأی گیری و موارد دیگر، از قبل از مردم درخواست می‌کنند که در مرحله پیش ثبت نام در انتخابات شرکت کنند. در مرحله بعد دولت به وسیله هوش مصنوعی، تطبیق می‌دهد که آیا این فردی که ثبت نام کرده در انتخابات شرکت کرده است یا فرد دیگری در انتخابات شرکت کرده است. در اینجا از ابزار بیومتریک استفاده می‌شود و البته خطاهایی هم در این فرآیند وجود دارد مثل خطای سیستم در تشخیص چهره سیاه پوستان و موارد دیگر.

هوش مصنوعی به عنوان فراانسان عمل می‌کند

در ادامه نشست، دکتر محمدمهدی مهربان، معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌، بررسی موضوع را با ذکر اجمالی پیشینه هوش مصنوعی دنبال کرد؛ اینکه اساساً هوش مصنوعی از ابتدای شکل‌گیری این حوزه مطالعاتی در ذیل موضوع سایبرنتیک، یعنی علم حکومت و کنترل مطرح شد. پس از جنگ دوم جهانی و ظهور فناوری‌های جدید، یکی از مسائل جدی که برجسته شد مساله حکومت جهانی بود؛ چرا که با ظهور این فناوری‌ها ارتباطات میان افراد بیش از پیش تسهیل شده بود. در این فضا مقوله کنترل از اهمیت بیش از پیش برخوردار شده و موجب برجسته‌تر شدن استفاده از هوش مصنوعی شد و از همین رو می‌توان گفت که هوش مصنوعی بر این بستر شکل گرفت. این موضوع ارتباط مستقیم با آزادی‌های شهروندان داشته و می‌تواند تحدید یا تضمین آنها را موجب شود؛ چنانکه هوش مصنوعی می‌تواند با سوگیری‌هایی که دارد آزادی انتخاب شهروندان را محدود کرده و یا با قوت تحلیلی خود، آنها را در انتخاب آگاهانه یاری رساند.

وی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی در اینجا می‌تواند به عنوان یک فراانسان عمل کند، به چه معنا؟ به معنای اینکه می‌تواند حجم عظیمی ‌از اطلاعات که منِ انسان نمی‌توانم آن را تجزیه و تحلیل کنم را تجزیه و تحلیل ‌کند. این مسئله ایجاد قدرت می‌کند. در مرحله بعد، قدرت ایجاد شده، آزادی‌ها را محدود می‌کند. سوال اینجاست که هوش مصنوعی، آزادی‌ها را در کجا محدود می‌کند؟ سوال دیگر این است که چگونه می‌توان آزادی‌ها را به وسیله هوش مصنوعی توسعه داد.

معاون دفتر مطالعات حکمرانی مرکز پژوهشهای مجلس درباره نحوه ورود هوش مصنوعی به نظام انتخاباتی و استفاده از آن به این نکته اشاره کرد که می‌توان برای ارزیابی چالش‌های عملی استفاده از هوش مصنوعی در انتخابات به جای استفاده از آن در سطوح کلان انتخابات، از آن در سطوح پایین‌تر مانند انتخابات محلی یا انتخابات اصناف استفاده کرد.

به صورت تیتروار در پروسه انتخابات، هوش مصنوعی در طراحی کمپین‌های انتخاباتی، انواع پیش‌بینی‌هایی که می‌توان در فضای انتخاباتی انجام داد، ارتقای امنیت برگزاری انتخابات، تجزیه و تحلیل رسانه‌ها و از جمله روزنامه‌ها، تحلیل مناظره‌ها و موارد دیگر می‌تواند تأثیر داشته باشد.

در پایان این نشست، حاضران سوالات خود را مطرح کردند و کارشناسان به این سوالات پاسخ دادند. در این بخش از نشست درباره موضوعاتی چون چگونگی تعامل نظام حقوقی جمهوری اسلامی‌ایران با فناوری نوظهور هوشمصنوعی، کارکردهای هوش مصنوعی در انتخابات، فرصت‌ها و تهدیدهای استفاده از هوش مصنوعی در انتخابات و حکمرانی انتخاباتی با هوش مصنوعی بحث شد.

گفتنی است گزارش تفصیلی سلسله نشست‌های علمی هوش مصنوعی و حقوق اساسی توسط پژوهشکده شورای نگهبان منتشر خواهد شد و در اختیار علاقه‌مندان این حوزه قرار خواهد گرفت.