به گزارش تحلیل ایران به نقل از تسنیم، دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان، میان کشورهای آذربایجان، قزاقستان، ایران، روسیه و ترکمنستان تقسیم شده است. این دریا نقشی کلیدی در اقتصاد این کشورها ایفا می‌کند و برای آنها از راه استخراج
نفت و گاز، صنایع ماهی‌گیری، کشاورزی و گردشگری تولید ثروت کرده است.
خزر که علاوه بر جنبه اقتصادی، از نظر جنبه‌های اجتماعی و محیط زیستی نیز دارای اهمیت بسیار بالایی است، در سال‌های اخیر توسط عواملی مختلفی از جمله آلودگی‌های نفتی، ورود فاضلاب، آلودگی‌های پلاستیکی و... تهدید می‌شود اما در میان همه تهدیدات «کاهش تراز آب» در
حال حاضر اصلی‌ترین تهدید این دریا محسوب می‌شود.
در رابطه با کاهش تراز آب خزر به تازگی تحقیقی توسط موسسه هیدروبیولوژی و اکولوژی قزاقستان انجام شده که نشان می‌دهد کاهش سطح خزر بیشترین تأثیر را بر کشور قزاقستان که کم ارتفاع‌ترین ساحل این دریا محسوب می‌شود، می‌گذارد.
ساکنان شهرها و شهرک‌های ساحلی دریای خزر در کشور قزاقستان، تأثیرات فوری کاهش سطح آب را احساس می‌کنند و کاهش سطح دریا باعث مشکلاتی برای کشتی‌ها و توقف فعالیت کارخانه‌های نمک‌زدایی شده است. همچنین در برخی نقاط کشتی‌های مسافربری به دلیل کاهش سطح آب فعالیت خود
را متوقف کرده‌اند.
بر اساس این تحقیق، علائم اولیه کاهش تراز آب دریای خزر در اواسط دهه 2000 ظاهر شد اما در سال‌های اخیر سرعت کاهش سطح افزایش یافته است، به‌طوری که تخمین زده می‌شود، میزان کاهش سالانه 23 سانتی‌متر باشد و اکنون سطح دریای خزر به 29 متر کمتر از سطح متوسط دریاها
و اقیانوس‌ها رسیده است.
درحالی که دانشمندان همچنان درباره علل کاهش سطح آب در دریای خزر بحث می‌کنند، کارشناسان موسسه هیدروبیولوژی و اکولوژی قزاقستان می‌گویند که تغییرات آب و هوایی و استفاده شدید انسانی از رودخانه‌های ولگا و اورال(دو رودخانه اصلی که در روسیه سرچشمه می‌گیرند
و به دریا می‌ریزند)، بر خزر تأثیر می‌گذارد.
تأثیرات تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسانی
محققان می‌گویند: نخستین عامل تغییرات آب و هوایی جهانی است؛ روزها گرم‌تر می‌شوند و حجم بارش کاهش می‌یابد. در کنار آن روسیه سدهای خود را بر روی ولگا و اورال می‌سازد و مقدار زیادی آب را برای نیازهای کشاورزی و صنعتی خود برداشت می‌کند. نتیجتاً در مقابل تغییرات
آب و هوا و کاهش بارش‌ها و سدسازی‌های متعدد، رودخانه‌ها نمی‌توانند حجم آب مورد نیاز دریای خزر را جبران کنند.
روند چرخه‌ای؟
در کنار موارد مذکور، برخی دانشمندان ادعا می‌کنند که کاهش جریان آب نقش اصلی را در کاهش سطح دریای خزر ندارد بلکه این مورد چرخه‌ای است که بارها در طول تاریخ خزر تکرار شده و این دریا روند سینوسی افزایش و کاهش تراز را به صورت یک چرخه داشته است. در مصاحبه‌ای در
سال 2022، تلمان زینالوف؛ مدیر مرکز پیش‌بینی محیط زیستی آذربایجان گفت که نوسانات حجم دریای خزر ماهیتی چرخه‌ای و تکرارشونده دارد که در طول تاریخ بارها و بارها تکرار شده است.
تأثیرات بلندمدت
مطالعه‌ای در سال 2020 پیش‌بینی کرد که اگر این روند ادامه یابد، تا سال 2100 سطح دریا 18 متر کاهش خواهد یافت و تقریباً یک چهارم از اندازه فعلی خود را از دست خواهد داد که این سناریو تأثیرات مخربی برای انسان‌ها و محیط زیست خواهد داشت.
وضعیت فعلی و اقدامات انجام شده
مسئله کاهش تراز آب خزر در اجلاس تهران(اجلاسی با حضور 5 کشور حاشیه خزر با موضوع رسیدگی به موارد مختلف این پهنه آبی) مطرح شده و مقامات کشورها کم و بیش پیگیر این موضوع هستند. با این حال، فعالان محیط زیست معتقدند که پاسخ‌های دولت‌های منطقه کافی نیستند و اقدامات
بیشتری نیاز است تا بتوان وضعیت را بهبود بخشید.