به گزارش تحلیل ایران ، می‌گویند اولین پایتخت شیعه در ایران است، آن روزگاری که مناره‌های مسجد صاحب‌الامر خبر ضرب سکه به نام علی بن ابی‌طالب را به گوش مردم شهر رساندند، گواهی است از میزان عشق و علاقه این خطه از ایران به اهل‌بیت
در دوران متمادی قرن‌های گذشته، آری سخن از شهر «تبریز» است، همان شهری که مردمانش به مناسبت یک قیام تاریخی خاص، به‌رسم هر‌ساله به دیدار رهبر انقلاب حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای می‌روند.
یک مقدار در فضای قیام ٢٩ بهمن تبریز قرار بگیرید
٢٩ بهمن‌ماه سال ١٣۵۶ بود، «علی» طلبه جوان ١٧ ساله مدرسه علمیه طالبیه بعد از اقامه نماز صبح پالتویش را بر تن کرد و با لباس شخصی از مسجد قزلی به سمت استانداری تبریز رفت تا ببیند وضعیت چگونه است؟ چون چند روزی بود که شهر برای گرامیداشت چهلم قیام ١٩ دی‌ماه مردم
قم به تکاپو افتاده بود. قیامی که به دنبال جسارت رژیم پهلوی به امام خمینی (ره) در روز ۱۸ دی سال ۱۳۵۶ صورت گرفت.
در این لحظه علی حس کرد اوضاع شهر غیرعادی است به همین خاطر مسیرش را به سمت مسجد تغییر داد بعد به سنگکی آقا صادق سری زد و نا‌نی خرید. به‌سوی حجره‌اش رفت تا صبحانه‌اش را با دیگر هم‌حجره‌ای‌هایش صرف کند چند دقیقه‌ای نگذشته بود که دلشوره و استرسی او را فراگرفت
به همین خاطر دوباره به سمت مسجد برگشت چون شنیده بود مردم در آنجا تجمع کردند همان مسجد معروف قزلی در بازار تبریز.
هر لحظه بر تعداد جمعیت به‌خصوص جوانان و دانشجویان افزوده می‌شد. البته مردم تبریز «آقای خمینی» را با حوادث سال ۴۲ شناختند و این سرآغازی شد برای همراهی بهتر با انقلاب اسلامی.
شعله قیام تبریز از اینجا شروع شد
برگردیم به آن لحظاتی که علی به چشمش می‌دید. در‌حالی‌که تعداد زیادی نیروی نظامی دوروبر مسجد قزلی را احاطه کرده بودند. در پیشاپیش آن‌ها سروان حق‌شناس رئیس کلانتری ۳ تبریز ایستاده بود. مردم به سروان اصرار کردند که در مسجد را باز کند اما یک جمله اهانت‌آمیز او
به مسجد که می‌گفت «مگر نگفتم در این طویله را ببندید؟» خشم مقدس مردم را برانگیخت.
در این هنگام «محمد تجلاست»، دانشجوی ۲۲ ساله رشته مهندسی دانشگاه تبریز اهل اردبیل سنگی را به‌سوی سروان حق‌شناس پرتاب کرد در این حین مردم به‌سوی دکه پلیس متواری شدند. سروان به‌سوی محمد تجلاست شلیک کرد و با شهادت محمد مردم دیگر طاقت نیاوردند شهر حالت انفجار
به خودش گرفت. برخی افراد به سمت ماشین جیپ ژاندارمری کنار دکه روزنامه‌فروشی رفتند و ماشین را آتش زدند.
اولویت مردم مسائل فرهنگی و مذهبی بود
جمعیت به سمت خیابان شهناز (شریعتی) به راه افتاد. شیشه‌های بانک کنار خیابان را شکستند و هزار تومانی با عکس شاه را که تازه چاپ شده بود آتش زدند. نکته جالب ماجرا اینجا بود چون مردم این وجوه را حاصل از ربا می‌دانستند دست به پول‌های ریخته شده در کف زمین نمی‌زدند.
این خشم مقدس و مذهبی مردم آن‌ها را به سمت شراب‌فروشی‌ها کشاند. مردم شراب‌ها را بر می‌داشتند و به جوی آب می‌ریختند. در واقع حمله مردم تبریز به مراکز فحشا و سینما‌ها خود گویای انگیزه‌های فرهنگی و اجتماعی و مذهبی مردم این دیار بود.
تا ساعت سه بعدازظهر شهر به‌صورت کامل به کنترل مردم تظاهرکننده درآمد. اما با ورود نیرو‌های کمکی نظامی ورق برگشت تعداد زیادی از مردم شهید شدند و این شد سرآغاز قیام چهلم‌ها در کشور. البته با درایت مراجع و علمای شهر بازار شهر تبریز در امان ماند تا کسب‌و‌کار
مردم صدمه نبیند.
تبریز سردمدار اولین‌ها در کشور
منتها شاید این توصیف آیت‌الله قاضی از مردم تبریز برایتان جالب باشد که می‌گفت «تبریز مثل یک دیگ سنگی بزرگ است که دیر گرم می‌شود، ولی وقتی به جوش آمد دیر به سردی می‌گراید.» همان شهری که پیشگام شعار‌های ماندگار در تاریخ ایران است. چون چند ماه قبل از پیروزی
انقلاب، در مراسم تشییع آیت‌الله میرزامحمد غروی از علمای وقت تبریز برای اولین‌بار، شعار «فلسطین متحد خلق ما» در تبریز سر داده شد.
بعد از مدت کوتاهی هم در مراسم تشییع میرزا صادق آقا، دیگر عالم برجسته تبریزی برای اولین‌بار شعار «مرگ بر پهلوی» از سوی مردم گفته شد. اما اگر می‌خواهید بد‌انید در قیام ٢٩ بهمن‌ماه مردم تبریز دیگر چه شعاری برای اولین‌بار داده شد و چرا شاه پهلوی سعی داشت این
قیام را به یک عده خارجی نسبت دهد، گفت‌و‌گوی ما با تاریخ‌نگار محمد رحمانی را از دست ندهید. گفت‌و‌گویی که می‌تواند زوایای دیگر این قیام مردمی را برایتان روشن کند.
دومینوی سقوط پهلوی با سنت چهلم‌ها
فارس: آقای رحمانی سنت چهلم‌ها از تبریز شروع شد، این‌روحیه استقلال‌طلبی برای میهن در تبریزی‌ها مسبوق به سابقه است، در ابتدا اشاره‌ای اجمالی می‌فرمایید حلقه اولیه برای برگزاری قیام مردم تبریز در چهلم شهدای قم از کجا شکل گرفت؟
ـ قیام ۲۹ بهمن‌ماه ١٣۵٦ تبریز به‌عنوان نخستین حلقه زنجیره «چهلم‌ها» به‌صورت مستقیم با بزرگداشت چهلم شهدای قیام ۱۹ دی قم مرتبط است. در ادامه برگزاری اربعین شهدای مردم تبریز، در سایر نقاط ایران یک دومینوی سقوط شد. روحیه استقلال‌طلبی مناطق آذری خصوصاً تبریزی‌ها
ریشه در تاریخ این منطقه دارد.
تبریز آن‌چنان دارای اهمیت بوده و هست که در دوران قاجار محل رشد و آموزش ولیعهد بود، اگر تنها تاریخ معاصر را ملاک قرار دهیم همواره تبریز همچون قلبی جریان استقلال‌طلبی، ضدیت با استعمار و استکبار و استبداد را در رگ و پی ایران با شور و اشتیاق پمپاژ می‌کرده است.
تبریز از نهضت مشروطه تا مقاومت در برابر حکومت پهلوی فراز‌های متعددی را در تاریخ به یادگار گذاشته است آن‌چنان که در استبداد صغیر این مجاهدین آذربایجان بودند که تا پای جان ایستادند و مشروطه را احیا کردند.
دو اثر تاریخ مشترک فرهنگی و مذهبی در‌هم‌تنیده تبریز و سایر نقاط ایران یک هویت و ملیت واحد ایجاد کرده است که در قیام ۲۹ بهمن نیز شاهدش بودیم. در این بین و در هر مقطع شخصیت‌های مهمی نقش‌آفرین بودند از جمله آیت‌الله قاضی طباطبایی، به‌عنوان «خمینی آذربایجان»،
نقش محوری در هدایت این روحیه ایفا کرد.
ایام ۲۹ بهمن ریشه در توهین به مرجع و رهبر مردم حضرت آیت‌الله خمینی در دستگاه تبلیغاتی رژیم داشت. مردم قم که با دعوت علمای مبارز تبریز به رهبری آیت‌الله قاضی طباطبایی و روحانیون شاخص آن زمان تبریز بنا داشتند تا مراسم چهلم شهدای قم را در مسجد قزلی برگزار
کنند.
اما مأموران رژیم که تنها راه‌حل بحران را بروز خشونت و نهی و منع و برخورد فرض می‌کردند و پیش‌تر با این مدل پاسخ‌های مقطعی نیز دریافت کرده بودند با بستن در‌های مسجد و توهین به مردم خشم عمومی را برانگیختند. این عدم مدیریت رژیم که ریشه در ذات استبدادی‌اش داشت
در همان صحنه اولیه سبب شهادت یک دانشجوی ۲۲ ساله شد و عملاً موجب انفجار و خشم مردم شد.
با تانک‌ها و سلاح‌های سنگین به مردم بی‌سلاح حمله کردند
فارس: چرا مقاومت چند ساعته و تصرف شهر از سوی انقلابیون شکست خورد؟
ـ اگر چه مردم تبریز برای ساعاتی کنترل شهر را در دست گرفتند، اما همچنان اقتدار نیرو‌های نظامی در سراسر کشور هنوز نشکسته بود و آنان از لحاظ نظامی و اعمال زور و وحشت دست برتر را داشتند. نیرو‌های نظامی در این روز با تانک و سلاح‌های سنگین وارد شهر شدند و با سرکوب
خونین، کنترل شهر را باز پس گرفتند.
انقلابیون عمدتاً با ابزار‌های ابتدایی مانند سنگ و چوب مقاومت می‌کردند، در‌حالی‌که ارتش از تجهیزات پیشرفته استفاده می‌کرد. من ناخودآگاه به یاد شکست ایرانیان در جنگ چالدران می‌افتم. طبق گزارش ساواک، ۵۸۱ نفر بازداشت و ده‌ها نفر کشته شدند که سازماندهی مجدد را
دشوار کرد.
اولین‌بار شعار «مرگ بر شاه» از این شهر شنیده شد
فارس: بگذارید از زاویه دیگر به این قیام نگاه کنیم، چگونه تبریز دومین قیام تأثیرگذار در یک سال منتهی به انقلاب اسلامی را رقم زد؟
ـ قیام تبریز از دو جهت حیاتی بود نخست شکستن سکوت رسانه‌ای و سقوط مشروعیت رژیم، برای اولین‌بار شعار «مرگ بر شاه» به‌صورت علنی و گسترده و توده‌ای سر داده شد؛ فریدون هویدا در کتاب «سقوط شاه» می‌نویسد: «هنوز مدتی از واقعه قم نگذشته بود که در ٢٩ بهمن ۱۳۵۶ چندین
هزار تن از مردم تبریز به‌عنوان بزرگداشت چهلم کشته‌شدگان حادثه قم دست به تظاهرات زدند و به دنبال آن نیز شورشی پدید آمد که بنا به گفته شاهدان عینی، در خلال آن برای اولین‌بار شعار «درود بر خمینی، مرگ بر شاه» شنیده شد.
رسانه‌های داخلی و خارجی نیز این وقایع را مجبور شدند منعکس کنند و نمی‌توانستند آن را نادیده بگیرند و سطح آن را به خرابکاری یک گروه کوچک تقلیل دهند. از طرف دیگر نباید از نقش الهام‌بخش این واقعه در بر پا خواستن سایر شهر‌ها و ایجاد شجاعت و امید دادن به انقلابیون
غافل شد.
پس‌لرزه‌های قیام تبریز برای پهلوی
اگرچه رژیم با سرکوب توانست مجدداً و به طور موقت اداره شهر را در دست بگیرد، اما این قیام نشان داد که رژیم پهلوی آسیب‌پذیر است و به شهر‌های دیگر جرئت داد تا به میدان بیایند. کنسول آمریکا در تبریز نیز در گزارش خود به همین مسئله اشاره کرد.
اهمیت قیام ٢٩ بهمن تبریز برای دربار آن‌چنان بود که محمدرضا پهلوی شخصاً هیئتی ویژه را مأمور رسیدگی به این پرونده کرد تا جایی که پس از این گزارشات سپهبد آزموده استاندار آذربایجان شرقی عزل و ارتشبد شفقت جایگزین او می‌شود. همچنین ریاست شهربانی استان نیز به تنزیل
درجه و رتبه محکوم می‌شود.
بنابراین قیام ۲۹ بهمن به‌عنوان نماد مقاومت مردمی در تاریخ انقلاب تثبیت شده است تا جایی که بزرگداشت این‌روز و دعوت از مردم آذربایجان از برنامه‌های ثابت سخنرانی‌های سالانه رهبری تبدیل شده است و شعار «آذربایجان اویاخدی، انقلابا دایاخدی» (آذربایجان بیدار است
و تکیه‌گاه انقلاب) هنوز به گوش می‌رسد.
وقتی اعلامیه علما توطئه شاه علیه مردم تبریز را خنثی کرد
فارس: یک سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا شاه پهلوی سعی داشت این قیام را به خارجی‌ها نسبت دهد؟
وزیر مشاور دولت «جمشید آموزگار» در مجلس مطرح کرد که «آشوب و بلوای تبریز را کمونیست‌های شناخته شده به راه انداختند.» خود شاه روی به افترا زدن به قیام مردم تبریز آورد و در مصاحبه‌ای با خبرنگار بی.بی. سی گفت: «شورش‌های قم و تبریز نتیجه اتحاد نا‌مقدس بین
کمونیست‌ها و اشخاص بسیار مرتجع است.» بنابراین رژیم پهلوی کوشش کرد این واقعه را به مارکسیست‌های اسلامی منصوب کند ولی اطلاعیه علما این نقشه را باطل کرد.
نویدی که امام خمینی(ره) به مردم تبریز دادند
آری بلافاصله بعد از قیام ٢٩ بهمن، امام خمینی(ره) در پیامی خطاب به اهالی آذربایجان فرمود سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان... درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد مرگ بر شاه خط بطلان بر خرافه‌گویی‌های
او کشیدند... من به شما اهالی معظم آذربایجان نوید می‌دهم، نوید پیروزی نهایی...
به‌هرحال طبق آنچه که از اسناد بر می‌آید قیام مردم تبریز تأثیر بسیار شگرفی در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی داشت، به‌طوری که پس از آن زنجیره‌های چهلم‌های مداوم در سراسر کشور منتهی به سقوط رژیم ٢۵٠٠ ساله شاهنشاهی شد بنابراین بی‌جهت نیست که از قیام ٢٩ بهمن‌ماه
تبریز به‌عنوان قیام سرنوشت‌ساز می‌توان یاد کرد.