میراث فرهنگی بیش از هر زمانی نیازمند فناوری است

به گزارش تحلیل ایران به نقل از مهر  فعال حوزه فناوری در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری در یادداشتی نوشت: زیستن در عصر فناوری به معنای آن است که نوآوری و فناوری باید به عنوان ابزارهای کلیدی برای پیشرفت و بهبود در تمام حوزه‌ها مورد توجه قرار گیرند. این اصل نه‌تنها در صنایع مدرن و فناوری‌های پیشرفته، بلکه در حوزه‌هایی مانند میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز باید جاری شود.

وزارت میراث فرهنگی، به‌عنوان نهادی که مسئول حفظ و مدیریت منابع تجدیدناپذیر فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران است، بیش از هر زمان دیگری نیازمند بهره‌گیری از فناوری و نوآوری است. اما متأسفانه، این موضوع در سال‌های گذشته مغفول مانده است.

چرا فناوری و نوآوری اهمیت دارند؟

فناوری و نوآوری در مدیریت منابع فرهنگی و گردشگری نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. دیجیتال‌سازی آثار تاریخی، هوشمندسازی موزه‌ها و پایش مداوم بناهای تاریخی از طریق فناوری‌های پیشرفته می‌توانند به حفظ این گنجینه‌ها برای نسل‌های آینده کمک کنند. در دنیای امروز، فناوری نه‌تنها به ابزارهای حفظ میراث فرهنگی محدود نمی‌شود، بلکه در توسعه صنعت گردشگری و رونق صنایع دستی نقشی اساسی دارد. به‌عنوان نمونه، فناوری‌های هوش مصنوعی، بلاک چین واقعیت مجازی، واقعیت افزوده می‌توانند تجربه‌ای بی‌نظیر از بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی تا پژوهش و حفاظت از آثار تاریخی ارائه دهند.

جاماندن وزارت میراث فرهنگی در مسیر فناوری

طی دهه گذشته، شاهد توسعه چشمگیر اکوسیستم فناوری در ایران بوده‌ایم. ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های خلاق، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای به‌کارگیری نوآوری در حوزه‌های مختلف ایجاد کرده است. اما وزارت میراث فرهنگی نتوانسته است همگام با این تحولات پیش رود.

برخی از دلایل شامل موارد زیر است:

۱. نبود نگاه استراتژیک به فناوری و نوآوری: بسیاری از مدیران این وزارتخانه به دلایل عدم شناخت فناوری‌های نوین در سیاست گذاری و برنامه‌های بودجه این وزارتخانه، به پروژه فناورانه و نوآورانه توجه کمتری داشته‌اند

۲. فقدان زیرساخت‌های فناورانه: عدم وجود زیرساخت‌های لازم برای دیجیتال‌سازی آثار و مدیریت منابع فرهنگی یکی از چالش‌های اساسی است.

۳. ضعف در همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان: بسیاری از شرکت‌های خلاق که می‌توانستند تحولاتی بزرگ در این حوزه ایجاد کنند، به‌دلیل نبود حمایت کافی و چارچوب‌های شفاف از این وزارتخانه فاصله گرفته‌اند.

چرا تغییر رویکرد ضروری است؟

میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران منابعی تجدیدناپذیر هستند. هر گونه خطا یا تأخیر در مدیریت این منابع می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را ایجاد کند. از بین رفتن آثار تاریخی، نابسامانی در موزه‌ها، کاهش جذابیت مقاصد گردشگری و افت کیفیت و کمیت صنایع دستی از جمله نتایج این بی‌توجهی هستند.

تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد که بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند در این زمینه تحول ایجاد کند. کشورهایی پیش رو با استفاده از فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، ربات‌ها، فناوری تشخیص، متاورس و اینترنت اشیا توانسته‌اند میراث فرهنگی خود را به شکلی مؤثر مدیریت کنند و گردشگری خود را ارتقا دهند.

سرمایه‌گذاری در فناوری به‌عنوان راهی برای افزایش کارایی

یکی از مشکلات اساسی در این وزارتخانه، تلقی هزینه‌های فناورانه به‌عنوان خرج اضافی است. این دیدگاه باید تغییر کند و سرمایه‌گذاری در فناوری و نوآوری به‌عنوان راهی برای افزایش کارایی و حفاظت از منابع تلقی شود و اولویت دادن به حوزه‌های زیر می‌تواند شرایط را برای بهره گیری از فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی را تسهیل کند:

• دیجیتال‌سازی آثار تاریخی: با ایجاد آرشیوهای دیجیتالی، امکان حفاظت از آثار در برابر تخریب یا از دست رفتن فیزیکی فراهم می‌شود.

• هوشمندسازی موزه‌ها و جاذبه‌های گردشگری: فناوری‌های هوشمند تجربه بازدیدکنندگان را بهبود می‌بخشند و مدیریت موزه‌ها و امکان گردشگری را آسان‌تر می‌کنند.

• پایش و نظارت مستمر بناها: با استفاده از حسگرها و فناوری‌های هوشمند، می‌توان وضعیت بناهای تاریخی را به‌صورت دائمی نظارت کرد و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کرد.

نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی

حل بسیاری از چالش‌های این وزارتخانه، از طریق همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان ممکن است. این شرکت‌ها با داشتن تیم‌های خلاق و رویکردهای نوآورانه، می‌توانند در زمینه‌هایی مانند دیجیتال‌سازی، هوشمندسازی و بازاریابی گردشگری تحول ایجاد کنند. اما این امر نیازمند باور قلبی مدیران وزارتخانه به توانمندی‌های این شرکت‌ها و ارائه فرصت‌های مناسب به آنان است.

میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حال حاضر با چالش‌های زیر مواجه است:

• تأمین مالی پروژه‌های میراث فرهنگی به ویژه کاوش‌های باستان شناسی و مرمت آثار تاریخی
• دیجیتال سازی میراث فرهنگی و مدیریت منابع دیجیتالی
• هوشمندسازی موزه‌ها
• پایش و نظارت دائمی از بناها و مجموعه‌های تاریخی
• بازاریابی و تبلیغات ضعیف در حوزه گردشگری
• فرسودگی زیرساخت‌ها
• هزینه‌های بالا برای گردشگری داخلی
• نبود اطلاعات کافی و شفاف
• آلودگی و نابسامانی در برخی مقاصد گردشگری
• فرهنگ میزبانی و رفتارهای اجتماعی
• وضعیت وخیم حفاظت از میراث فرهنگی کشور
• بهینه نشدن یگان حفاظت میراث فرهنگی

رویکردها و راهبردها برای آینده:

برای رسیدن به سبک جدید مدیریت در وزارت میراث فرهنگی، باید رویکردی نوین اتخاذ شود که فناوری و نوآوری را در مرکز آن قرار دهد. این تغییر نه‌تنها به حفظ بهتر منابع کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ارزش‌افزوده اقتصادی و فرهنگی قابل‌توجهی نیز به همراه داشته باشد.

پیشنهاداتی برای دوره جدید وزارتخانه:

• داشتن باور قلبی به پتانسیل‌های شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپی این حوزه

• سیاستگذاری کلان، روشن و شفاف جهت بهره گیری از فعالیت‌های نوآورانه و فناوری در وزارتخانه
• انتصاب مدیران متخصص و آشنا با اکوسیستم نوآوری
• حمایت از نخبگان داخلی و خارجی در حوزه فناوری، نوآوری و کارآفرینی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری
• تقویت همکاریهای بین المللی و جذب سرمایه گذاری خارجی
• تقویت خانه‌های خلاق مرتبط با موضوعات وزارتخانه
• ایجاد مراکز نوآوری

• حمایت هم جانبه شرکت دانش‌بنیان این حوزه مطابق قانون جهش دانش‌بنیان

• ایجاد ردیف بودجه برای تأمین مالی پروژه‌های مرتبط با فناوری و نوآوری
• حمایت و تشویق شرکت‌ها و مجموعه‌های بزرگ گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی جهت حمایت از شرکت کوچک
• ایجاد آرشیو ملی میراث فرهنگی
• سیاستگذاری برای مدیریت و ایجاد دسترسی به منابع دیجیتالی
• برنامه ریزی برای چهار روند اصلی فناوری: دیجیتال سازی، هوش مصنوعی، بلاکچین و فناوری‌های واقعیت مجازی و افزوده
• تشویق و حمایت از کارآفرینی در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

• تسهیل‏‏گری جهت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه فناوری و نوآوری مرتبط با موضوعات وزارتخانه